Skolyoz (Omurga Eğriliği)

Skolyoz, omurganın yana doğru anormal bir şekilde eğrilmesiyle karakterize edilen bir sağlık durumudur. Omurga, insan vücudunun temel destek yapısıdır ve normalde arkadan bakıldığında düz bir çizgi gibi görünür. Ancak skolyoz hastalarında bu çizgi, “S” veya “C” harfi şeklinde bir eğrilik oluşturur. Bu durum, yalnızca estetik bir sorun olmaktan çok daha fazlasıdır; kişinin fiziksel sağlığını, hareket kabiliyetini ve hatta psikolojik durumunu etkileyebilir.

Skolyoz hastalığı, genellikle çocukluk veya ergenlik döneminde fark edilse de, yetişkinlerde de çeşitli nedenlerle ortaya çıkabilir. Hafif skolyoz vakaları çoğu zaman belirgin semptomlara yol açmazken, ciddi vakalar ağrı, solunum zorluğu, iç organlara baskı ve duruş bozuklukları gibi komplikasyonlara neden olabilir. Bu makalede, skolyozun nedenlerinden belirtilerine, tedavi seçeneklerinden ameliyat süreçlerine ve sıkça sorulan sorulara kadar her yönüyle detaylı bir şekilde ele alacağız.

Skolyoz (Omurga Eğriliği) Nedir?

Skolyoz, omurganın doğal ekseninden saparak yana doğru eğrilmesi durumudur. Omurga, 33-34 kemikten (vertebra) oluşan karmaşık bir yapıdır ve vücudun dik durmasını sağlar, aynı zamanda sinir sistemi ile iç organları korur. Sağlıklı bir omurga, önden veya arkadan bakıldığında düz bir çizgi izlerken, yandan bakıldığında doğal “S” şeklindeki kavisleri (lordoz ve kifoz) içerir. Skolyozda ise bu denge bozulur ve omurga yana doğru eğrilir. Skolyoz eğriliği, genellikle Cobb açısı adı verilen bir ölçümle derecelendirilir. Bu açı, röntgen görüntülerinden hesaplanır ve eğriliğin şiddetini belirler.

Skolyoz hastalığı, her yaştan bireyi etkileyebilir, ancak en sık çocuklarda ve ergenlerde teşhis edilir. Özellikle büyüme çağında, omurganın hızlı gelişimi sırasında skolyoz başlangıcı fark edilebilir. Erken teşhis edildiğinde, eğriliğin ilerlemesi kontrol altına alınabilir ve ciddi komplikasyonlar önlenebilir. Skolyoz, yalnızca sırt bölgesinde değil, boyunda skolyoz gibi daha nadir görülen formlarıyla da kendini gösterebilir. Bu durum, üst omurga bölgesindeki bir problemi işaret edebilir ve farklı bir tedavi yaklaşımı gerektirebilir.

Skolyoz Neden Olur?

Skolyozun nedenleri, hastalığın türüne, kişinin yaşına ve genel sağlık durumuna göre değişiklik gösterir. Skolyozun en yaygın türü olan “idiyopatik skolyoz”un kesin nedeni bilinmez, ancak bazı bilinen faktörler skolyozun ortaya çıkmasına yol açabilir:

• Genetik Faktörler: Skolyoz genetik mi sorusu, hastalar ve aileleri tarafından sıkça sorulur. Araştırmalar, skolyozun ailede görülme eğiliminin olduğunu ve genetik bir yatkınlık taşıyabileceğini göstermektedir. Örneğin, bir ebeveynde veya kardeşte skolyoz varsa, çocuklarda skolyoz görülme olasılığı %20-30 oranında artabilir. Ancak bu, skolyozun tamamen genetik olduğu anlamına gelmez; çevresel faktörler de rol oynar.
• Doğumsal Anomaliler: Konjenital skolyoz, omurganın anne karnındaki gelişim sürecinde oluşan yapısal kusurlardan kaynaklanır. Omurga kemiklerinin anormal şekillenmesi, birleşmesi veya eksik gelişmesi bu duruma yol açar. Bu tür skolyoz, genellikle bebeklik veya erken çocukluk döneminde teşhis edilir ve doğuştan gelen bir durumdur.
• Nöromusküler Hastalıklar: Cerebral palsy, kas distrofisi, spinal müsküler atrofi veya spina bifida gibi kas ve sinir sistemi hastalıkları, omurgayı destekleyen kasların zayıflamasına neden olarak skolyoz gelişimini tetikleyebilir. Bu tür skolyoz, genellikle daha hızlı ilerler ve ciddi tedavi gerektirir.
• Duruş ve Alışkanlıklar: Nadir durumlarda, uzun süreli yanlış duruş, sırt çantasının tek omuzda taşınması gibi alışkanlıklar veya omurgaya aşırı yük bindiren fiziksel aktiviteler skolyoz eğriliğine katkıda bulunabilir. Ancak bu faktörler, genellikle skolyozun birincil nedeni değildir; daha çok mevcut bir eğriliği kötüleştirebilir.
• Dejeneratif Süreçler: Yetişkinlerde skolyoz, osteoporoz, disk dejenerasyonu, omurga eklemlerindeki aşınma veya spinal stenoz gibi yaşa bağlı problemlerden kaynaklanabilir. Bu tür skolyoz, genellikle 50 yaş üzeri bireylerde görülür ve sırt ağrısıyla birlikte ortaya çıkar.
• Travmalar ve Enfeksiyonlar: Omurga yaralanmaları, kırıklar veya omurga enfeksiyonları (örneğin tüberküloz) nadir de olsa skolyozun gelişmesine yol açabilir.

Skolyozun kesin nedenini belirlemek için doktorlar, hastanın tıbbi öyküsünü detaylı bir şekilde inceler, fiziksel muayene yapar ve röntgen, MRI veya CT gibi görüntüleme yöntemlerinden faydalanır.

Skolyoz Belirtileri

Skolyoz belirtileri, eğriliğin derecesine, kişinin yaşına ve hastalığın ilerleme hızına bağlı olarak farklılık gösterir. Hafif skolyoz vakaları genellikle belirgin semptomlara yol açmaz ve çoğu zaman rutin bir sağlık kontrolü sırasında tesadüfen fark edilir. Ancak daha ciddi vakalarda, fiziksel belirtiler açıkça ortaya çıkar ve kişinin günlük hayatını etkileyebilir.

Yetişkinlerde Skolyoz Belirtileri

Yetişkinlerde skolyoz, genellikle dejeneratif değişikliklerle birlikte görülür ve şu belirtilerle kendini gösterebilir:

• Omuzlardan birinin diğerinden daha yüksek durması, bu da kıyafetlerin asimetrik görünmesine neden olabilir.
• Kalçada asimetri veya bir tarafın daha çıkık görünmesi, bu durum pantolon veya eteklerin düzgün oturmamasına yol açabilir.
• Skolyoz ağrısı, özellikle sırt, bel veya boyun bölgesinde kronik rahatsızlık. Bu ağrı, uzun süre ayakta durmak veya oturmakla artabilir.
• Uzun süreli hareketsizlik sonrası yorgunluk ve kas spazmları.
• Eğrilik ilerledikçe nefes darlığı (akciğerlere baskı nedeniyle), göğüs ağrısı veya sindirim problemleri (mide ve bağırsaklara baskı nedeniyle).

Çocuklarda Skolyoz Belirtileri

Çocuklarda skolyoz, büyüme çağında hızla ilerleyebilir ve şu belirtilerle fark edilebilir:

• Omurganın yana doğru eğriliği, bu durum arkadan bakıldığında görsel olarak net bir şekilde görülebilir.
• Omuz veya kalça hizasında dengesizlik, örneğin bir omuz diğerinden daha yüksek durabilir.
• Çocuk öne eğildiğinde sırtında belirgin bir kamburluk veya asimetri (Adams öne eğilme testi ile fark edilir).
• Büyüme çağında skolyoz başlangıcı olarak görülen hafif eğriliklerin zamanla artması.
• Nadir durumlarda skolyoz ağrısı; genellikle çocuklarda ağrı görülmez, ancak eğrilik ciddi bir seviyeye ulaşırsa rahatsızlık hissedilebilir.

Ebeveynlerin, çocuklarının duruşunu düzenli olarak gözlemlemesi ve herhangi bir şüphe durumunda bir ortopedi uzmanına başvurması kritik önem taşır. Özellikle okul taramaları, skolyozun erken teşhisinde büyük bir rol oynar.

Skolyoz Türleri

Skolyoz, farklı nedenlere ve ortaya çıkış şekillerine bağlı olarak çeşitli türlere ayrılır. Skolyoz çeşitleri, tedavi planını belirlemede önemli bir etkendir.

İdiopatik Skolyoz

Skolyoz vakalarının yaklaşık %80’ini oluşturan idiyopatik skolyoz, nedeni tam olarak bilinmeyen bir türdür. Genellikle ergenlik döneminde (10-18 yaş arası) ortaya çıkar ve kız çocuklarında erkeklere oranla 2-3 kat daha sık görülür. İdiopatik skolyoz, üç alt gruba ayrılır:

• Bebeklik Dönemi İdiopatik Skolyoz: 0-3 yaş arasında görülür ve nadirdir.
• Juvenil İdiopatik Skolyoz: 4-10 yaş arasında teşhis edilir.
• Adölesan İdiopatik Skolyoz: 11-18 yaş arasında en sık görülen türdür.

Bu tür, hafif skolyozdan ciddi eğriliklere kadar geniş bir yelpazede seyredebilir.

Nöromusküler Skolyoz

Nöromusküler skolyoz, kas veya sinir sistemi hastalıklarından kaynaklanan bir skolyoz türüdür. Cerebral palsy, kas distrofisi, spinal müsküler atrofi veya spina bifida gibi durumlar bu türün yaygın nedenleridir. Kasların omurgayı destekleyememesi nedeniyle eğrilik genellikle hızlı ilerler ve cerrahi müdahale gerektirebilir.

Konjenital Skolyoz

Konjenital skolyoz, omurganın doğuştan gelen yapısal anomalileri nedeniyle oluşur. Omurga kemiklerinin anormal şekillenmesi (örneğin yarım vertebra), birleşmesi veya eksik gelişmesi bu duruma yol açar. Genellikle bebeklik veya erken çocukluk döneminde teşhis edilir ve ilerlemesi durumunda cerrahi tedavi gerekebilir.

Skolyozun Şekline Göre Türleri: C Skolyoz ve S Skolyoz

Skolyoz eğriliğinin şekline göre “C skolyoz” ve “S skolyoz” olarak da sınıflandırılır. C skolyoz, omurganın tek bir yönde eğrilmesiyle oluşurken, S skolyoz çift eğrilik içerir ve daha karmaşık bir yapıya sahiptir. Boyunda skolyoz ise daha nadir görülür ve genellikle servikal omurgadaki bir problemi işaret eder.

Dejeneratif Skolyoz

Yetişkinlerde görülen dejeneratif skolyoz, omurga disklerinin ve eklemlerinin yaşa bağlı aşınması sonucu ortaya çıkar. Osteoporoz veya artrit gibi durumlar bu tür skolyozun gelişimini hızlandırabilir.

Skolyoz (Omurga Eğriliği) Derece Sınıflandırılması

Skolyoz dereceleri, eğriliğin açısına göre belirlenir ve Cobb açısı adı verilen bir ölçümle değerlendirilir. Bu açı, röntgen görüntülerinden hesaplanır ve şu şekilde sınıflandırılır:

• 5-10 Derece: Çok hafif skolyoz. Genellikle tedavi gerektirmez, sadece düzenli takip önerilir.
• 10-20 Derece: Hafif skolyoz. Skolyoz egzersizleri veya korse ile kontrol altına alınabilir.
• 20-40 Derece: Orta derecede skolyoz. Korse kullanımı yaygın bir seçenektir, ancak bazı durumlarda cerrahi müdahale düşünülebilir.
• 40 Derece ve Üzeri: Ciddi skolyoz. Skolyoz ameliyatı genellikle önerilen tedavi yöntemidir.

5, 10, 20, 30, 40 Derece Omurga Eğriliği Görüntüleri ve Etkileri

Skolyozun derecesi ilerledikçe, omurgadaki eğrilik röntgen görüntülerinde daha belirgin hale gelir. 5 derecelik bir eğrilik neredeyse fark edilmezken, 10-20 derece arasındaki eğrilikler hafif asimetrilere yol açar. 20-30 dereceye ulaşıldığında sırt ve kalça bölgesinde belirgin deformasyonlar görülür. 40 derece ve üzeri ise ciddi bir deformasyon olarak kabul edilir; bu durumda omurga iç organlara baskı yapabilir, akciğer kapasitesini azaltabilir ve kişinin duruşu, hareket kabiliyeti ve solunumu olumsuz etkilenebilir. Örneğin, 50 derecenin üzerindeki eğrilikler, kalp ve akciğer fonksiyonlarını ciddi şekilde etkileyebilir.

Skolyoz Nasıl Anlaşılır?

Skolyozun teşhisi genellikle fiziksel muayene ile başlar. Doktor, hastanın sırtını inceleyerek omuz, kalça ve omurga hizasındaki asimetrileri kontrol eder. “Adams öne eğilme testi” adı verilen bir yöntemle, hasta öne eğildiğinde sırtındaki eğrilik daha net fark edilebilir. Bu testte, sırtın bir tarafında belirgin bir kamburluk veya asimetri varsa skolyoz şüphesi artar. Kesin teşhis için röntgen çekilir ve Cobb açısı hesaplanır. Gerekirse MRI veya CT gibi ileri görüntüleme yöntemleri kullanılarak omurganın detaylı yapısı incelenir.

Evde skolyoz şüphesi varsa, şu işaretlere dikkat edebilirsiniz:

• Omuzlardan birinin diğerinden yüksek olması veya omuzların eşit hizada durmaması.
• Bir bacağın diğerinden kısa gibi görünmesi, bu da yürüyüşte hafif bir topallamaya yol açabilir.
• Sırtın bir tarafında belirgin bir çıkıntı veya kamburluk.
• Giyimde asimetri; örneğin pantolonun bir tarafı diğerinden kısa duruyorsa veya gömlek bir tarafa kayıyorsa.

Ancak bu belirtiler kesin bir teşhis için yeterli değildir; mutlaka bir ortopedi uzmanına başvurulmalıdır. Okul taramaları ve düzenli sağlık kontrolleri, çocuklarda skolyozun erken teşhisinde büyük bir rol oynar.

Skolyoz Hastalığı Ameliyat Süreci

Skolyoz ameliyatı, genellikle 40 dereceyi aşan ciddi vakalarda veya eğriliğin hızla ilerlediği durumlarda önerilir. Ameliyatın temel amacı, omurgadaki eğriliği mümkün olduğunca düzeltmek, ilerlemesini durdurmak ve kişinin yaşam kalitesini artırmaktır.

Skolyoz Ameliyatı Nasıl Yapılır?

Skolyoz ameliyatı, “spinal füzyon” adı verilen bir yöntemle gerçekleştirilir. Bu süreç şu adımları içerir:

1. Hazırlık: Hasta genel anestezi altına alınır ve ameliyat öncesi röntgenlerle eğriliğin detaylı bir haritası çıkarılır. Hastanın genel sağlık durumu değerlendirilir.
2. Kesi: Cerrah, omurgaya erişmek için sırt bölgesinde bir kesi yapar. Kesi boyutu, eğriliğin yerine, şiddetine ve ameliyatın kapsamına göre değişir (genellikle 20-30 cm uzunluğunda).
3. Düzeltme: Omurga kemikleri, metal çubuklar, vidalar ve kancalar kullanılarak düzeltilir. Bu implantlar, omurgayı sabit bir pozisyonda tutar ve eğriliği azaltır.
4. Füzyon: Kemikler birbirine kaynaması için kemik grefti yerleştirilir. Kemik grefti, genellikle hastanın kendi kalça kemiğinden alınır veya donör kemik kullanılır.
5. Kapanış: Ameliyat tamamlandıktan sonra kesi dikilir ve hasta yoğun bakıma alınır.

Ameliyat süresi, eğriliğin şiddetine, hastanın yaşına ve genel sağlık durumuna bağlı olarak 4-8 saat arasında değişebilir. İyileşme süreci ise birkaç ay sürebilir ve fizik tedavi gerektirebilir.

Skolyoz Ameliyatı Öncesi Hazırlık Süreci

Ameliyat öncesi hastalar, doktorlarıyla detaylı bir görüşme yapar. Kan testleri, akciğer fonksiyon testleri ve kalp kontrolleri gibi prosedürler uygulanır. Ayrıca, hastanın ameliyat sonrası döneme hazırlanması için beslenme önerileri (örneğin kemik sağlığını destekleyen kalsiyum ve D vitamini alımı), sigara bırakma (iyileşmeyi hızlandırmak için) ve hafif egzersiz programları verilebilir.

Skolyoz Ameliyatı Sonrası İyileşme Süreci

Ameliyattan sonraki ilk hafta hastanede geçirilir. Hasta, ağrı yönetimi ve enfeksiyon riskini azaltmak için yakından izlenir. İlk birkaç ay boyunca ağır kaldırma veya ani hareketlerden kaçınılmalıdır. Fizik tedavi, kas gücünü geri kazanmak, omurgayı desteklemek ve hareket kabiliyetini artırmak için kritik bir rol oynar. Tam iyileşme, genellikle 6-12 ay sürebilir.

Skolyoz Tedavi Edilmezse Ne Olur?

Tedavi edilmeyen skolyoz, özellikle çocuklarda ve ergenlerde ciddi komplikasyonlara yol açabilir:

• Omurgadaki eğrilik artarak iç organlara (özellikle akciğerlere ve kalbe) baskı yapabilir, bu da solunum kapasitesini azaltabilir.
• Kronik skolyoz ağrısı gelişebilir ve bu ağrı, kişinin günlük aktivitelerini (oturma, yürüme, uyuma) zorlaştırabilir.
• Solunum problemleri ortaya çıkabilir; ciddi vakalarda akciğer kapasitesi %50’ye kadar azalabilir.
• Psikolojik sorunlar, özellikle gençlerde duruş bozukluğu nedeniyle özgüven kaybı, sosyal izolasyon veya depresyon yaşanabilir.
• Yetişkinlerde dejeneratif değişiklikler hızlanabilir; omurga eklemlerinde aşınma artabilir ve spinal stenoz gibi ek problemler gelişebilir.

Bu nedenle, skolyozun erken teşhisi ve uygun tedaviyle yönetilmesi büyük önem taşır. Özellikle büyüme çağındaki çocuklarda, eğriliğin ilerlemesi düzenli takip edilmezse geri dönüşü olmayan sonuçlar doğabilir.

Skolyoz Tedavisinde Kullanılan Alternatif Yöntemler

Skolyoz tedavisi, hastalığın derecesine, hastanın yaşına ve genel sağlık durumuna göre değişir. Cerrahi dışı yöntemler, özellikle hafif ve orta derecede skolyozda etkili olabilir:

• Skolyoz Egzersizleri: Schroth yöntemi gibi özel egzersiz programları, omurgayı güçlendirmek, kas dengesizliklerini düzeltmek ve duruşu iyileştirmek için tasarlanmıştır. Bu egzersizler, fizyoterapist eşliğinde uygulanır ve kişinin eğriliğine özgü hareketler içerir.
• Korse Kullanımı: Hafif ve orta derecede skolyozda, büyüme çağındaki çocuklarda eğriliğin ilerlemesini önlemek için korse önerilir. Korse, genellikle günde 18-23 saat takılır ve çocuğun büyümesi tamamlanana kadar kullanılır.
• Fizik Tedavi: Skolyoz hareketleri, esneme ve güçlendirme egzersizleri kas dengesini sağlamaya yardımcı olur. Fizyoterapistler, hastanın omurga yapısına uygun bir program hazırlar.
• Manuel Terapi: Kiropraktik veya osteopati gibi yöntemler, bazı hastalarda ağrı yönetiminde ve omurga esnekliğinde rahatlama sağlayabilir. Ancak bu yöntemlerin etkinliği tartışmalıdır.
• Yoga ve Pilates: Kontrollü hareketlerle omurgayı destekleyen kasları güçlendirmek ve esnekliği artırmak için alternatif bir seçenek olabilir. Ancak bu aktiviteler, bir uzmana danışılarak yapılmalıdır.
• Elektrostimülasyon: Kasları uyarmak ve omurgayı desteklemek için düşük seviyeli elektrik akımları kullanılabilir, ancak bu yöntem henüz yaygın değildir.

Skolyoz Ameliyatı Sonrası Yapılmaması Gerekenler

Ameliyat sonrası iyileşme sürecinde hastaların dikkatli olması gerekir. Şu hareketlerden ve alışkanlıklardan kaçınılmalıdır:

• Ağır Kaldırmaktan Kaçınma: En az 6-12 ay boyunca ağır nesneler (10 kg üzeri) kaldırılmamalıdır.
• Ani Hareketler: Omurgayı zorlayacak dönme, bükülme veya sıçrama hareketlerinden uzak durulmalıdır.
• Spora Erken Dönüş: Koşu, basketbol, futbol gibi omurgayı zorlayan sporlar doktor onayı olmadan yapılmamalıdır (genellikle 6-12 ay sonra izin verilir).
• Yanlış Oturma Pozisyonu: Uzun süre oturmak, kambur durmak veya ergonomik olmayan sandalyeler kullanmak iyileşmeyi geciktirebilir.
• Sigara ve Alkol Kullanımı: Kemik kaynamasını yavaşlatabileceği için bu maddelerden uzak durulmalıdır.

Doktorun önerdiği skolyoz egzersizleri ve fizik tedavi programı düzenli olarak uygulanmalı, kontrol randevuları aksatılmamalıdır.

Skolyoz Hastalığı Hakkında Sıkça Sorulan Sorular

Skolyoz Hastaları Ne Kadar Yaşar?

Skolyoz, genellikle yaşam süresini doğrudan etkilemez. Hafif ve orta derecede skolyoz vakaları, kişinin normal bir yaşam sürmesine engel olmaz. Ancak ciddi vakalarda (örneğin 70-80 derece üzeri), solunum veya kalp problemleri gibi komplikasyonlar gelişirse dolaylı etkiler olabilir. Erken tedavi ile bu riskler büyük ölçüde önlenir.

Skolyoza Ne İyi Gelir?

Skolyoz egzersizleri, fizik tedavi, sağlıklı beslenme (kalsiyum ve D vitamini açısından zengin gıdalar), düzenli hareket ve stresi azaltan aktiviteler (yoga, meditasyon) skolyoza iyi gelebilir. Ayrıca, ergonomik bir yaşam tarzı benimsemek (doğru oturma pozisyonu, uygun yatak seçimi) semptomları hafifletebilir.

Skolyoz Nasıl Düzelir?

Hafif skolyoz egzersiz ve korse ile düzelebilirken, orta derecede skolyozda korse ve fizik tedavi kombinasyonu etkili olabilir. Ciddi vakalar ise genellikle ameliyat gerektirir. Tedavi, eğriliğin derecesine, hastanın yaşına ve genel sağlık durumuna göre özelleştirilir.

Skolyoz Genetik Mi?

Evet, skolyozun genetik bir yatkınlığı olabilir. Ailede skolyoz öyküsü varsa, risk artar. Örneğin, ikizlerde skolyoz görülme oranı daha yüksektir. Ancak genetik faktörler tek başına yeterli değildir; çevresel faktörler (büyüme hızı, duruş alışkanlıkları) de bu durumu tetikleyebilir.

Skolyoz Ağrısı Nasıl Geçer?

Skolyoz ağrısı için fizik tedavi, ağrı kesiciler (doktor önerisiyle), sıcak-soğuk uygulamalar ve kas gevşetici egzersizler kullanılabilir. Kronik ağrı durumlarında, epidural enjeksiyonlar veya sinir blokajı gibi ileri tedaviler düşünülebilir. Ağrının şiddeti ve kaynağına göre bir uzmanla görüşmek önemlidir.